Czosnek niedźwiedzi: co to za roślina?
Czosnek niedźwiedzi to roślina z rodziny amarylkowatych. Bywa nazywany także cebulą czarownic lub czosnkiem cygańskim. Rośnie dziko w lasach całej Europy. Jest tam chętnie zjadany przez budzące się z zimowego snu niedźwiedzie, czemu zresztą zawdzięcza swoją nazwę. Bywa też uprawiany na terenie Europy. Znany jest ze swoich właściwości leczniczych, które doceniano już w starożytności. W ostatnim czasie przeżywa prawdziwy renesans.
Czosnek niedźwiedzi nie jest podobny do czosnku pospolitego – nie posiada charakterystycznych dla niego główek z ząbkami. Swoim wyglądem przypomina konwalię majową lub czosnek ozdobny. Posiada podłużne, wąskie liście, które mogą osiągnąć nawet 30 cm długości. To właśnie im czosnek niedźwiedzi zawdzięcza swoje prozdrowotne właściwości. Liście czosnku niedźwiedziego nie smakują jak czosnek pospolity. Ich smak jest delikatniejszy. Przypomina bardziej mieszankę natki pietruszki, szczypiorku i rzeżuchy. Spomiędzy jego liści wyrastają długie na ok. 50 cm łodygi zakończone kulistymi, białymi kwiatostanami, które wydzielają czosnkowy zapach. Nie są jednak jadalne – zawierają substancje szkodliwe dla człowieka.
Właściwości czosnku niedźwiedziego
Czosnek niedźwiedzi uważany jest za zdrowszy od czosnku pospolitego. Wykazuje więcej właściwości leczniczych, które zawdzięcza swojemu wyjątkowo bogatemu składowi. Przykładowo zawarte w nim kwasy fenolowe wspomagają leczenie chorób układu oddechowego. Natomiast wysokie stężenie związków siarki wspiera pracę układu sercowo-naczyniowego oraz układu pokarmowego. Czosnek niedźwiedzi ceniony jest też za swoje właściwości przeciwutleniające, dzięki którym pomaga zapobiegać nowotworom. Z kolei zawartość adenozyny sprawia, że czosnek ten obniża ciśnienie krwi i zmniejsza ryzyko zakrzepów. Czosnek niedźwiedzi wykazuje też działanie antywirusowe i bakteriobójcze oraz wzmacniające układ odpornościowy.
Czosnek niedźwiedzi nie jest jednak wskazany przy chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Nie zaleca się jego spożywania także dzieciom poniżej 12. roku życia. Natomiast w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią wskazana jest wcześniejsza konsultacja lekarska.
Czosnek niedźwiedzi i jego wykorzystanie
Świeże liście czosnku niedźwiedziego można kupić na niektórych targach, w sklepach zielarskich oraz w marketach. Ze względu na swoje walory smakowe wykorzystywane są one powszechnie w kuchni jako dodatek do wielu dań, w tym m.in. zup, mięs, sosów, sałatek, serów i kanapek. Aby użyć czosnku niedźwiedziego w kuchni, wystarczy kilka jego młodych listków drobno posiekać. Następnie w takiej postaci można dodać do rozmaitych potraw. Można też po zmieszaniu z oliwą z oliwek i solą przygotować smaczne i wartościowe pesto.
Ponadto w aptekach możemy bez problemu kupić preparaty zwierające czosnek niedźwiedzi w postaci sproszkowanej lub jako olejowy wyciąg z jego liści. Roślina ta wykorzystywana bywa również szeroko w kosmetologii. Spotkać można ją w składzie wielu kosmetyków do skóry, włosów i paznokci.
Czy można zrywać czosnek niedźwiedzi w lasach?
W Polsce czosnek niedźwiedzi znajduje się pod ochroną częściową, co wynika z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 roku. Oznacza to, że nie może on być zrywany bez zezwolenia, kiedy rośnie dziko w swoim środowisku naturalnym. Zgodnie z art. 131 pkt 14 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody grozi za to kara aresztu lub grzywny. Ta ostatnia może wynieść – zgodnie z art. 24 kodeksu wykroczeń - od 20 zł do 5000 zł.
Wspomniane zezwolenie na zrywanie czosnku niedźwiedziego można zaś uzyskać od Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska właściwego ze względu na miejsce zamieszkania. Przy czym zbiór ten – zgodnie ze wspomnianym rozporządzeniem – dozwolony jest jedynie w województwie śląskim, małopolskim i podkarpackim. Dopuszcza się tam "Zbiór ręczny z licznych populacji". Pamiętać jednak należy, aby "Zostawić nie mniej niż 75 proc. populacji. Nie należy uszkadzać części podziemnych".
W stanie dzikim czosnek niedźwiedzi występuje częściej na południu niż na północy naszego kraju. Można spotkać go w Bieszczadach, Puszczy Białowieskiej i Puszczy Kampinoskiej. Pojawia się na przełomie marca i kwietnia.
Czy można uprawiać czosnek niedźwiedzi?
Czosnek niedźwiedzimożna jednak uprawiać w ogrodach, na działkach i plantacjach. Wówczas jego zbieranie jest zgodne z prawem. Z roku na rok wzrasta popularność jego uprawy. W wielu sklepach ogrodniczych można – całkowicie legalnie – kupić nasiona lub sadzonki tej rośliny. Jej uprawa nie jest skomplikowana. Czosnek niedźwiedzi preferuje żyzną i przepuszczalną ziemię oraz zacienione stanowisko. Najlepiej sadzić go w grupach liczących po kilka sztuk. Należy przy tym pamiętać o zachowaniu odstępów wynoszących ok. 30 cm pomiędzy poszczególnymi okazami.
Pierwsze liście czosnku niedźwiedziego pojawiają się w drugiej połowie marca. Najlepiej zbierać je nie dłużej niż do końca kwietnia. Są wtedy najsmaczniejsze i najzdrowsze.