Respondenci pytani wprost „Co nas łączy?” spontanicznie w większości odpowiadali, że jesteśmy narodem podzielonym i pełnym sprzeczności. Wymieniali aspekty wiążące się z polaryzacją, sugerujące, że gdzie jest 5 Polaków, tam jest 6 różnych zdań. Niemniej badani po chwili namysłu nie mieli większego problemu ze znalezieniem kwestii, które zbliżają do siebie Polaków, bo jak mówią: dzieli nas to, co łączy i odwrotnie.
Co nas łączy?
Rodzina (52%) jest najważniejszą wartością, która łączy Polaków – takiego zdania są wszyscy respondenci, bez względu na płeć, wiek czy wykształcenie. Na drugim miejscu znalazła się tradycja (45%) – i tutaj też Polacy są zgodni – zaraz po rodzinie, przedstawiciele wszystkich grup demograficznych jako najważniejszy czynnik łączący wskazywały tradycję i obyczaje. Co do trzeciej pozycji – języka (41%) – była podobna zgodność – tylko osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym uznały, że niechęć do Rosji bardziej Polaków łączy niż wspólny język. Warto zauważyć, że respondenci są zdania, że niechęć do Rosji łączy polski naród niemal w takim samym stopniu jak symbole narodowe i historia.
Interesującym czynnikiem łączącym jest też sport – w zestawieniu głównym znalazł się na dziewiątym miejscu. Gdyby jednak spojrzeć wyłącznie na odpowiedzi mężczyzn – wówczas byłby znacznie wyżej – na czwartym miejscu, razem z niechęcią do Rosji.
Duma z bycia Polakiem/ Polką
82% Polaków czuje dumę z przynależności do narodu polskiego, przy czym 46% odpowiedziało na to pytanie „zdecydowanie tak”. Co dziesiąty Polak (9%) nie potrafi określić, czy odczuwa dumę z bycia Polakiem.
Najważniejsze cechy Polaków
Z badania wynika, że wśród dziesięciu najczęściej wskazywanych cech Polaków jest pięć cech pozytywnych, takich jak gościnność (57%), lecz również pracowitość (44%) buntowniczość (34%), solidarność (31%) czy życzliwość (24%) oraz pięć negatywnych, takich jak zazdrość (51%), maruderstwo (51%), zawiść (51%), krytycyzm (36%) czy lenistwo (20%).
Jednocześnie Polacy najrzadziej jako wspólną cechę narodową wskazywali prawdomówność (6%), poczucie przyzwoitości (9%) i empatię (12%). Polacy nie uważają się również specjalnie za naród tolerancyjny – zaledwie 14% respondentów wskazało, że jest to cecha naszego narodu.
Co dzieli Polaków?
Polacy pytani o to, co łączy naród polski, wskazywali również obszary, które go dzielą. Często pierwsza myśl badanych na temat rodaków odnosiła się do podziałów i kłótni między nimi. Wspominano przede wszystkim odmienne opinie czy poglądy polityczne, które sprawiają, że Polacy dzielą się na grupy gromadzące ludzi o podobnym spojrzeniu, przeciwko „tym drugim”. Zdaje się więc, że wskazane powyżej różnice raczej nas polaryzują niż dzielą.
Wyniki badania sugerują jednak, że w relacjach z innymi Polakami istnieje kwestia, która wpływa na podziały. Jest nią sukces drugiej osoby. Wspominana wcześniej zawiść i zazdrość niejednokrotnie się udzielają, prowadząc do poróżnienia stron.
Inne wartości łączące wskazywane przez Polaków: język, symbole narodowe i położenie geograficzne, religia i tradycje, sport, kuchnia polska, biesiadowanie, kultowe filmy i komedie, historia, wielcy Polacy, ekspercka wiedza na każdy temat, niechęć, nieufność do władzy, patriotyzm i waleczność, rodzinność, zjednywanie się wobec wspólnego wroga, alkohol, dobra zabawa, życie na pokaz, brak uśmiechu, grillowanie, grzybobranie.
Komentarz Łukasza Mazurkiewicza, Prezesa Zarządu ARC Rynek i Opinia
O podziałach mówi się dziś w Polsce równie często, jak kiedyś wspominano o jedności i wspólnocie narodowej. W debacie publicznej wyraźnie dominują wątki związane z tym, co Polaków dzieli, zwłaszcza w polityce i stylu życia. Echa tej narracji dobrze słychać też w wynikach naszego badania – tu także większość widzi raczej podziały niż elementy jednoczące. Zarazem jednak badani potrafią zidentyfikować także te wartości i sprawy, które uznają za łączące i kształtujące wspólnotę. Jak można interpretować tę autorefleksję Polaków na temat własnej tożsamości?
Wydaje się, że taka diagnoza to wyraz dojrzałości spojrzenia na nasze życie społeczne. Świadomość, że sporo nas dzieli, to wynik realizmu – tak niewątpliwie jest. To cecha każdego społeczeństwa – linie podziałów przebiegają w różnych miejscach i kierunkach. Ostatnie lata wyostrzyły w Polsce i dodefiniowały tożsamości różnych grup, elektoratów, środowisk i pokoleń. W przyspieszonym tempie zbliżyliśmy się do stanu, w którym społeczeństwa krajów demokratycznych żyją od wielu dekad. Podziały i wynikające z nich grupowe tożsamości to stan dla demokracji niejako naturalny. Polacy uczą się z tym żyć, już niemal do tego przywykli.
Doświadczenie podziałów, choć czasem bolesne i przykre, jest też zarazem okazją do głębszej refleksji nad tym, co jednak łączy. Nasi respondenci szukają tych wątków wspólnych zarówno w sferze wartości (rodzina, tradycja, pamięć historyczna, symbole narodowe), jak i w sferze obyczajowości życia codziennego (kuchnia, święta, życie towarzyskie, alkohol). Warto wspomnieć także o jednoczących Polaków skutkach bieżących wydarzeń międzynarodowych – pomoc Ukraińcom i niechęć do Rosji okazuje się ważnym spoiwem wspólnoty. Badani wierzą też w potencjał mobilizacji i współpracy wokół ważnych celów.
Można zatem powiedzieć na podstawie wyników badania, że mamy do czynienia ze wspólnotą w czasach podziałów. Polacy świadomi są utrwalających się różnic społecznych i politycznych, ale nie tracą z oczu tego, co łączy i może łączyć jeszcze silniej w obliczu pojawiających się zagrożeń i wyzwań.
