Czym jest fonoholizm?
Problem ten odnosi się do zaburzenia behawioralnego w postaci nałogowego używania telefonu komórkowego. Mówimy o nim, gdy nie jesteśmy w stanie normalnie funkcjonować bez swojego smartfona, najczęściej mającego dostęp do Internetu – podaje raport Nałogowe korzystanie z telefonów komórkowych. Szczegółowa charakterystyka zjawiska fonoholizmu w Polsce fundacji Dbam o Mój Z@sięg. Jest to jedno z najważniejszych badań w Polsce, przeprowadzone w temacie uzależnienia od telefonu wśród uczniów. Trzeba jednak podkreślić, że badanie przeprowadzono w latach 2015-2016, a opisany stan mógł się znacznie zmienić m.in. po dwuletnim okresie pandemii.
Autorzy raportu opracowali krótką definicję zjawiska fonoholizmu wskazując na jego kluczowe cechy: Telefon komórkowy jest włączony 24 godziny na dobę, a gdy śpimy, jest w zasięgu ręki (…). Nie mogąc odebrać telefonu, czujemy niepokój oraz rozdrażnienie.
W badaniu podkreślano jednak, że fonoholizm nie jest "jednostką chorobową" (nie należy do klasyfikacji chorób psychicznych), ale powinno się go traktować jako zaburzenie użytkowania. Zdaniem specjalistów bardziej precyzyjne jest rozumienie fonoholizmu jako uzależnienia od Internetu za pośrednictwem określonego urządzenia, czyli telefonu.
Jakie są objawy uzależnienia od telefonu?
Fonoholików – dzieci, nastolatków i dorosłych – cechuje podobne zachowanie:
- poczucie przymusu korzystania z telefonu,
- odruchowe sprawdzanie powiadomień, uruchamianie, sięganie po telefon, stan „wyczekiwania” (na sms, sygnał powiadomienia),
- pilnowanie, aby ekran telefonu był zawsze w zasięgu wzroku,
- wykonywanie codziennych czynności z telefonem w dłoni (praca, posiłki, higiena),
- przedłużanie czasu korzystania z telefonu,
- ukrywanie przed rodziną lub otoczeniem realnego czasu korzystania z telefonu – szczególnie u dzieci i nastolatków.
Fonoholizm a zdrowie i emocje
Większość opracowań dotyczących fonoholizmu opisuje podobne, negatywne skutki zjawiska. Zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe uzależnione od telefonu mogą:
- odczuwać silne rozdrażnienie i frustrację przy ograniczeniu dostępu do urządzenia,
- mieć osłabioną więź emocjonalną z rodziną i otoczeniem,
- stopniowo izolować się od otoczenia i unikać codziennych aktywności,
- odczuwać lęk przed ominięciem nowych informacji (powiadomienie z aplikacji, sms, mail),
- bać się całkowitej utraty dostępu do telefonu (nomofobia),
- mieć obniżoną samoocenę.
W porównaniu z dorosłymi borykającymi się z problemem, dzieci są dużo mocniej narażone m.in. na problemy ze wzrokiem i cyklem dobowym snu.
Jak wygląda fonoholizm u dzieci i nastolatków?
Wspomniany już raport przytacza bogate statystyki pokazujące skalę problemu. Co piąty uczeń odpowiedział twierdząco na pytanie Czy Ty sam jesteś osobą uzależnioną od telefonu komórkowego? Ponad 70 proc. uczniów przyznało, że zna przynajmniej 1 osobę ze swojego otoczenia, która – jego zdaniem – ma objawy uzależnienia od telefonu.
Problem nie dotyczy jedynie środowiska szkolnego. Autorzy raportu podkreślają, że nadużywanie czasu spędzonego z telefonem dotyka często wszystkich członków rodziny. Ankietowani przyznali m.in., że przebywając w domu rodzinnym często – zamiast komunikacji bezpośredniej – „rozmawiają” wysyłając sobie smsy lub wiadomości przez popularne komunikatory online.
Młodzi użytkownicy urządzeń mobilnych, rekrutujący się z pokolenia always on uznają życie bez urządzeń mobilnych za niemal niemożliwe – podsumowuje raport. Personifikują urządzenia, nadają im tożsamość istoty żywej, wiążą z urządzeniami najwyższe emocje oraz uczucia (…). Implikuje to wiele poważnych następstw, takich jak depresja, otyłość, brak koncentracji.”
Fonoholizm. Leczenie czy profilaktyka?
Fonoholizm nie jest jednostką chorobową, ale samo uzależnienie (i związane z nim negatywne zachowania) można regulować. Autorzy raportu proponują rozpoznanie problemu tzw. e-uzależnień. Sugerują umieszczenie informacji o e-uzależnieniach w szkolnych programach wychowawczych. Rekomendują też dalsze badania przekrojowe oraz wypracowanie jednolitych działań szkolnych w sytuacjach cyberprzemocy.
Psycholodzy proponują szerokie spojrzenie na temat uzależnienia (od Internetu, od technologii), a ewentualne rozwiązanie problemu w ramach terapii poznawczo-behawioralnych. W przypadku dzieci i nastolatków kluczowe jest przede wszystkim uświadomienie problemu rodzicom oraz profilaktyka w ramach wychowawczych zajęć szkolnych.