Najpierw uczucia, czyli rozmawiamy o emocjach
To niesprawiedliwe, że przegrałem. Nie znacie zasad! Nie będę się już z wami bawił.
Wybuch frustracji i rozczarowania to najczęstszy sposób odreagowania porażki u dziecka. Najpierw pojawia się niedowierzanie, potem dezorientacja, a na końcu dojmujące poczucie niesprawiedliwości. Przecież starałem się, chwalono mnie, to niemożliwe, że przegrałem… Faktom nie można zaprzeczać (ani zmieniać zasad gry dla "świętego spokoju"), ale nie należy również podkreślać przegranej, a tym bardziej zawstydzać. Czasem do uspokojenia emocji wystarczy racjonalizacja:
Zobacz, taki jest wynik gry/zabawy/konkursu. Sprawdźmy go jeszcze raz. Najwięcej punktów w grze zdobył…
Zła ocena – i związane z nią poczucie niesprawiedliwości – również wymaga empatycznego podejścia. Warto pomóc dziecku przejść przez smutek i pokazać, jak się nie identyfikować z negatywnymi emocjami: Myślę, że w tej sytuacji każdy odczuwa smutek, ale to nie oznacza, że… Ja również czułam się smutna/rozgniewana/rozczarowana, gdy dostałam złą ocenę.
Pokazujemy porażkę w szerszym kontekście
Dla młodszego dziecka zła ocena lub przegrana (w konkursie, z kolegą, w grupie) jest odczuwana jako chwilowy "koniec świata". Gdy emocje powoli opadają można przekierować jego uwagę w stronę kontekstu podrzucając kolejne informacje.
- Jeżeli przegrana, to w jakiej grze – łatwej, trudnej, dopiero co poznanej, dla dzieci/dorosłych?
- Jeżeli porażka w konkursie – ile osób brało w nim udział, na jakim poziomie umiejętności?
Chodzi o urealnienie oczekiwań i wskazanie na czynniki, które wpłynęły na wynik. Ze starszymi dziećmi można przedyskutować kwestie prawdopodobieństwa wygranej i mówić wprost o różnych poziomach trudności.
Docenienie wysiłku dziecka i pozostałych uczestników gry/konkursu
Etap niezbędny do wyciszenia i zrównoważenia emocji. Ważne, by nie nastąpił bezpośrednio po porażce. Sformułowania typu nie martw się, nic się nie stało; ważne, że się starałeś wypowiedziane zaraz po przegranej mogą odnieść skutek odwrotny do zamierzonego.
Docenienie wysiłku musi pojawić się, gdy dziecko już zrozumie, że przegrana jest wydarzeniem, na które złożyło się wiele czynników. Jak mówić o włożonym wysiłku? Podoba mi się, jak do tego podszedłeś… jak to rozwiązałeś… To było sprytne... Zobacz, tutaj wykorzystałeś dobrze swoje umiejętności.W kolejnym kroku warto również pokazać trud i starania pozostałych uczestników gry lub konkursu. Wydaje mi się, że wszyscy bardzo się starali. Jak myślisz, ile czasu zajęło im wykonanie tej pracy/ćwiczenia/nauki gry na instrumencie?
Porażka jako lekcja, przygoda i okazja do wzrostu
Kolejny krok do złagodzenia uczuć związanych z przegraną to pokazanie jej pozytywnego kontekstu. Zamiast pytania jak oswoić dziecko z porażką można pytać o naukę płynącą z wydarzenia. Czasem wystarczy zacząć od przykładu z własnego życia: kiedyś pasjonowałam się… wzięłam nawet udział w konkursie – przegrałam, ale dzięki temu nauczyłam się, że…Można dopytać dziecko, czy dowiedziało się czegoś nowego o przedmiocie zainteresowania. Pokazać, że porażka otwiera pole do wzrostu:
- Teraz już wiesz, że można to wykonać na kilka różnych sposobów.
- Dzięki udziałowi w konkursie dowiedziałeś się, że…
- Masz nowe, ciekawe doświadczenie… Jak myślisz, do czego można je wykorzystać?
- Gratulacje, zbierasz coraz większe doświadczenie w temacie… Czego jeszcze chciałbyś się nauczyć?
Starszym dzieciom i nastolatkom można podsunąć refleksję, czy nauczyły się czegoś o sobie. Co czułeś w sytuacji… Jak najczęściej reagujesz, gdy… Co zrobisz inaczej, gdy sytuacja się powtórzy? Prosta, wyważona rozmowa nie tylko zmniejszy lęk dziecka przed porażką. Przygotuje je również lepiej do przyszłych wyzwań i życiowych niepowodzeń.