Rodzice mogą żądać od dzieci świadczeń alimentacyjnych wówczas, gdy znajdują się w niedostatku. Powinni wówczas wystąpić z pozwem przeciwko wszystkim dzieciom albo tylko przeciwko tym, których stać na dostarczanie im środków utrzymania. Z uwagi na sytuację materialną zobowiązanych do płacenia dzieci mają prawo domagać się zasądzenia od każdego z nich innej kwoty.
Decyduje niedostatek
Do alimentów mają prawo rodzice, którzy znajdują się w niedostatku. Nie oznacza to jednak, że nie powinni mieć żadnych środków utrzymania. Mogą bowiem domagać się świadczeń od dzieci także w sytuacji, w której uzyskane dochody nie wystarczą na zaspokojenie ich usprawiedliwionych potrzeb, np. na zakup potrzebnego opału na zimę, leków, wystarczającej ilości żywności i potrzebnego ubrania oraz obuwia.
Przykład 1
Reklama
Utrzymywanie rodzica przez jedno z dzieci nie zwalnia pozostałych
Matka przebywa u córki, która znajduje się w dobrej sytuacji materialnej i łoży na jej utrzymanie. Kupuje jej jedzenie, ubrania i leki. Dlatego matka ma zaspokojone podstawowe potrzeby. Czy w takiej sytuacji ma ona prawo wystąpić z roszczeniami alimentacyjnymi od pozostałych dzieci?
Tak. W takiej sytuacji rodzic może wystąpić z roszczeniem alimentacyjnym do pozostałych dzieci, ponieważ nie można mówić o braku niedostatku, mimo że córka w sposób właściwy spełnia swój moralny i ustawowy obowiązek łożenia na jej utrzymanie. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 23 października 1962 r. w sprawie o sygn. akt III CN 16/62 (opublikowanym w OSPiKA, nr 10 z 1964 r., poz. 191). Sąd uznał, że w tym przypadku zachodzą przesłanki do roszczeń alimentacyjnych w stosunku do pozostałych dzieci, pod warunkiem że ich sytuacja majątkowa i zarobkowa pozwala płacić alimenty.
Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 1987 r. Jego zdaniem niedostatek występuje wówczas, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami z własnych środków pokryć swoich usprawiedliwionych potrzeb (np. z renty lub emerytury, ze środków zabezpieczenia społecznego, dochodów z majątku, natomiast stan zdrowia nie pozwala mu na podjęcie dodatkowej pracy).
Do środków własnych nie zalicza się jednak – zdaniem Sądu Najwyższego – tych, które rodzicom zostały dostarczone przez inne osoby, niemające obowiązku świadczyć na ich rzecz. Chodzi tutaj o wsparcie uzyskane od osób niezobowiązanych do alimentacji.
Natomiast nie można domagać się od uprawnionych do alimentów, aby sprzedali lokal, w którym mieszkają, lub inny majątek służący do bezpośredniego zaspokojenia ich potrzeb (np. samochód, którym dojeżdżają na zajęcia rehabilitacyjne), a także pamiątki rodzinne, przedmioty kultu, sprzęt gospodarstwa domowego itp., a pieniądze przeznaczyli na jedzenie i utrzymanie.
Wysokość alimentów, których mogą się domagać rodzice od dzieci, zależy od ich usprawiedliwionych potrzeb oraz od możliwości majątkowych i zarobkowych dzieci. Możliwości te mogą być różne i dlatego może się zdarzyć, że rodzice będą mieli prawo żądać zasądzenia świadczenia tylko od niektórych dzieci, ponieważ pozostałe również znajdują się w niedostatku.
Zróżnicowane potrzeby
Usprawiedliwione potrzeby zobowiązanych są również zróżnicowane ze względu na ich stan zdrowia, zainteresowania, wiek, upodobania, nawyki, wykształcenie i inne cechy osobowe. Sąd, orzekając o wysokości alimentów, ocenia je w każdym przypadku w sposób indywidualny.
Przykład 2
Nałogowy alkoholik w niedostatku ma prawo do alimentów
Ojciec jest alkoholikiem. Nałóg spowodował, że znalazł się on w niedostatku. Czy w takiej sytuacji może się domagać alimentów od dzieci?
Tak. Nawet nałogowy alkoholik i narkoman mają prawo do alimentów od swoich dzieci, gdy znajdą się w niedostatku. Zdaniem SN zjawiska patologiczne nie powinny usprawiedliwiać odmowy płacenia alimentów rodzicom przez dzieci. Natomiast w takiej sytuacji powinny wybrać odpowiedni sposób alimentowania i zamiast pieniędzy, dawać świadczenia w naturze: jedzenie, odzież, leki. Jedynie świadomy opór uprawnionego (np. gdy będzie zamieniał otrzymane jedzenie i ubranie na alkohol) może uzasadnić powołanie się przez zobowiązanego do alimentowania dzieci na zasady współżycia społecznego i w konsekwencji do odmowy alimentowania.



Przykład 3
Zbliżone potrzeby nie przesądzają podobnej wysokości świadczenia
Starsza kobieta chciałaby, aby sąd zasądził od jej syna alimenty w wysokości 2 tys. zł. Takie bowiem alimenty co miesiąc otrzymuje od dziecka jej koleżanka, która znajdowała się w podobnym niedostatku. Czy będą otrzymywać alimenty w takiej samej wysokości?
Nie. Sąd może przyznać alimenty w różnej wysokości, nawet jeżeli dwie osoby pozostają w niedostatku i są nim dotknięte w takim samym stopniu. Tak będzie, ponieważ świadczenia będą one pochodziły od różnych osób zobowiązanych do płacenia. Te z kolei mają odmienny stan majątkowy i uzyskują zarobki w różnej wysokości.
Natomiast dzieci nie mogą się uwolnić od obowiązku płacenia alimentów tylko dlatego, że przez to obniży się ich stopa życiowa i nie będą mogły inwestować bądź wyjeżdżać na kosztowne urlopy. Zasądzone alimenty nie mogą jednak doprowadzić do tego, aby zobowiązany do płacenia sam znalazł się w niedostatku.
Z kolei możliwości zarobkowe zobowiązanego sąd ocenia nie tylko na podstawie faktycznych zarobków, lecz także niewykorzystanych możliwości. Bierze się pod uwagę wynagrodzenie, premie i inne dodatki, wynagrodzenie w naturze, a także dochody z posiadanego majątku (np. czynsze z wynajmowanych mieszkań).
Podwyższenie i obniżenie
W razie zmiany stosunków majątkowych wolno żądać podwyższenia lub obniżenia zasądzonych już wcześniej alimentów. Rodzic może też wystąpić z roszczeniem do tego dziecka, od którego wcześniej nie żądał alimentów, i uzasadnić to poprawą jego sytuacji materialnej.
Podwyższenia alimentów należy się domagać w razie wzrostu potrzeb rodzica, np. gdy pogorszy się stan jego zdrowia i musi płacić więcej za wykup leków, leczenie i rehabilitację bądź zmniejszyły się możliwości zaspokajania jego potrzeb własnymi siłami (np. stracił możliwość dorobienia do renty).
Obowiązek alimentacyjny nie przechodzi automatycznie na spadkobierców zobowiązanego. Gdy umrze dziecko płacące alimenty, to jego dzieci (czyli wnuki uprawnionego) mogą zostać zobowiązane do świadczeń na rzecz dziadków przez sąd, ale dopiero po wytoczeniu przeciwko nim nowej sprawy. Ciążący na zmarłym obowiązek alimentacyjny nie jest długiem spadkowym i dlatego sąd, rozpoznając roszczenia zawarte z pozwie, będzie oceniał możliwości zarobkowe i majątkowe wnuków.
Przed sądem
Powództwo o alimenty wytacza się przed sądem rejonowym, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania, albo właściwego według miejsca zamieszkania powoda uprawnionego do alimentów. Powód sam decyduje o wyborze sądu.



Przykład 4
Pozew przeciwko dzieciom wnosi się do wydziału rodzinnego i nieletnich
Ojciec chce otrzymywać alimenty od swojego syna. Czy powinien złożyć pozew o alimenty do sądu rodzinnego?
Tak. Pozew o alimenty należy wnieść do wydziału rodzinnego i nieletnich właściwego sądu i określić w nim strony: powoda, którym jest rodzic dochodzący alimentów, oraz pozwanego, czyli wskazać dziecko zobowiązane do płacenia. Podaje się ich imiona i nazwiska, dokładne adresy z kodem pocztowym oraz wartość przedmiotu sporu. Precyzuje się wniosek oraz uzasadnia się go, wskazując przy tym dowody potwierdzające argumenty powoda. Pozew musi być własnoręcznie podpisany przez powoda i zawierać wyszczególnienie załączników. Pozew w imieniu powoda może wnieść jego profesjonalny pełnomocnik i wówczas to on go podpisuje.
Pozew powinien spełniać takie same wymogi formalne jak pismo procesowego. Trzeba w nim dokładnie sprecyzować żądanie, czyli przedstawić swoje oczekiwania dotyczące wysokości dochodzonych alimentów. Należy też przytoczyć okoliczności faktyczne, które uzasadniają żądanie, czyli potwierdzają, że rodzic znajduje się w niedostatku, a dziecko, od którego dochodzone jest roszczenie, może je zaspokoić z uwagi na swoją sytuację majątkową i zarobkową.
Do pozwu powinny zostać dołączone dowody potwierdzające sytuację majątkową powoda i pozwanego. Na przykład może to być aktualny odcinek renty lub emerytury, zaświadczenie o zarobkach, faktury potwierdzające wydatki na leki, leczenie u specjalistów i rehabilitację. Zaświadczenie o wydatkach na leczenie może wydać prywatna służba zdrowia, ponieważ objęty bezpłatnym leczeniem powód ma prawo korzystać z odpłatnej pomocy medycznej. Gdy powód nie zna aktualnych zarobków pozwanego, ma prawo żądać, aby sąd wystąpił do jego pracodawcy po informacje na ten temat.
Oprócz dowodu z dokumentów rodzic może w pozwie domagać się powołania świadków, którzy potwierdzą jego niedostatek i zeznają, że udzielali mu wsparcia, pożyczali pieniądze, a nawet przynosili żywność, kiedy był głodny. Wnioskując o dopuszczenie dowodu ze świadków, należy podać ich imiona i nazwiska, aktualne adresy oraz wskazać, na potwierdzenie jakiej okoliczności sąd powinien ich przesłuchać. Świadkowie mogą też składać zeznania na temat możliwości finansowych pozwanego dziecka, które bez najmniejszego uszczerbku dla swojego obecnego życia może zaspokajać usprawiedliwione potrzeby swojego ojca lub matki.
Jeżeli rodzic uzna, że zasądzone na jego rzecz alimenty są za niskie, to wówczas ma prawo wnieść apelację od wyroku. Najpierw w ciągu 7 dni ogłoszenia wyroku powinien się domagać sporządzenia przez sąd uzasadnienia, a następnie w ciągu 14 dni od doręczenia mu wyroku z uzasadnieniem powinien wnieść apelację. W apelacji należy zwięźle przedstawić zarzuty i uzasadnić je. Natomiast nowe fakty i dowody można przedstawić tylko wówczas, gdy nie było to możliwe przed sądem pierwszej instancji albo gdy potrzeba powołania ich wynikła później. Należy też wskazać, czego rodzic się domaga: zmiany lub uchylenia wyroku, a także podać zakres żądanej zmiany lub uchylenia.
W drugiej instancji sprawę rozpoznaje sąd okręgowy.
Pomoc komornika w egzekucji alimentów
Gdy zobowiązane dziecko nie chce dobrowolnie płacić alimentów, należy złożyć wniosek do komornika o wszczęcie egzekucji i dołączyć orzeczenie sądu lub ugodę, na podstawie której należą się wnioskodawcy alimenty. Trzeba też podać dane zobowiązanego do płacenia, np. adres, miejsce pracy, nazwę banku, w którym ma konto. Natomiast nie ma potrzeby podawania numeru konta. Jeżeli rodzic zna majątek dziecka, to powinien podać również we wniosku jego nieruchomości i wyszczególnić cenniejsze ruchomości, na przykład samochód, obrazy itd., które można sprzedać i pieniądze przeznaczyć na zaspokojenie roszczeń alimentacyjnych. Komornik może zająć też zwierzę z rodowodem.
Podstawa prawna
Art. 128 – 135 ustawy z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).