Jak to jest być rodzicem?
W Stanach Zjednoczonych 95% osób twierdzi, że chciałoby mieć dzieci[1]. W podobnym badaniu przeprowadzonym w Unii Europejskiej 93% mężczyzn i 95% kobiet stwierdziło podobnie[2]. Jak wynika z niedawnego badania CBOS[3], także Polacy w ogromnej większości chcą mieć dzieci.
Dane te potwierdzają, że pomimo ogólnego spadku współczynnika dzietności w ciągu ostatnich kilku dekad[4], chęć posiadania dzieci jest wciąż powszechną potrzebą. Rzadko jednak myślimy o tym, że rodzicielstwo wiąże się również z pewnym ryzykiem, gdyż jest to decyzja, której konsekwencje będą towarzyszyć nam do końca życia. Nawet rozwód z partnerem, zerwanie kontaktu z dzieckiem, przeprowadzka w odległe miejsce nie zmienią świadomości bycia rodzicem. Kolejnym czynnikiem, który powoduje, że decyzja o rodzicielstwie jest ryzykowna, jest fakt, że o tym, jak to jest być rodzicem, można przekonać się dopiero po urodzeniu się dziecka. Zajmowanie się cudzymi dziećmi (np. opieka nad dziećmi innych członków rodziny) lub praca z dziećmi (np. bycie nauczycielem lub psychoterapeutą dziecięcym) nie dadzą przecież pełnego obrazu tego, jak to jest być rodzicem.
Skąd ten żal?
Badania przeprowadzone w USA i Niemczech sugerują, że odsetek rodziców, którzy żałują tego, że zdecydowali się na posiadanie dzieci wynosi około 7-8%. Z badań doktora Konrada Piotrowskiego wynika jednak, że w Polsce ten odsetek może być nawet o połowę wyższy i sięgać 13%. Jego badania to pierwsza na świecie próba kompleksowego opisania grupy rodziców żałujących tego, że mają dziecko. Dotychczasowe wyniki ujawniły, że rodzice żałujący posiadania dzieci częściej mają za sobą traumatyczne dzieciństwo naznaczone przemocą i odrzuceniem, odznaczają się wyższym nasileniem symptomów depresyjnych i lękowych, są bardziej wrażliwi na ocenę społeczną oraz doświadczają silnego wypalenia rodzicielskiego. Żałowanie rodzicielstwa jest również związane z sytuacją finansową i stanem cywilnym. Problemy finansowe i samotne rodzicielstwo znacząco zwiększają prawdopodobieństwo tego, że rodzic pożałuje swojej decyzji o posiadaniu dziecka.
Dzieci, czy dla każdego?
Orna Donath[5], w swojej przełomowej pracy poświęconej rodzicielstwu, sugeruje, że jedną z ważniejszych przyczyn żałowania decyzji o rodzicielstwie jest ulegnięcie kulturowej presji, zgodnie z którą tylko posiadając dziecko, można być w pełni zaakceptowanym w społeczności dorosłych (według Donath dotyczy to głównie kobiet). Z tego powodu wiele osób decyduje się na założenie rodziny nawet wtedy, gdy nie są do końca przekonane o słuszności tej decyzji. Analiza rodzicielskich forów internetowych na portalach takich jak Mumsnet[6] czy Reddit[7] informuje, że matki, które żałują posiadania dziecka, rzeczywiście często uważają, że nie pasują do tej roli, że uniemożliwia im ona samorealizację i prowadzi do utraty prawdziwej tożsamości. Dodatkowo, mają tendencję do powracania myślami do czasów „sprzed dziecka”, które opisywane są jako czasy wolności i samorealizacji. Doktor Piotrowski zwraca jednak uwagę na to, że chcąc zrozumieć przyczyny, ale przede wszystkim pomóc rodzicom, musimy patrzeć szerzej: Uleganie kulturowym trendom wbrew własnym potrzebom to tylko jeden z ważnych czynników. Trzeba zwrócić uwagę nie tylko na gotowość do zostania rodzicem, ale także na kompetencje niezbędne do realizacji roli rodzica. Wychowywanie dzieci wymaga podejmowania tysięcy codziennych decyzji dotyczących niepewnych sytuacji, wzięcia na siebie ogromnej odpowiedzialności za prawidłowy rozwój dziecka, zmusza do ciągłego poszukiwania balansu między zaspokajaniem potrzeb dziecka i potrzeb innych członków rodziny, a zaspokajaniem własnych potrzeb. Dotychczasowa wiedza zgromadzona przez psychologów i psychiatrów pokazuje jednoznacznie, że nie każdy jest w stanie poradzić sobie z tymi zadaniami w taki sposób, aby rodzicielstwo było dla niego źródłem satysfakcji. Moje badania mają na celu odkryć, gdzie jest ten słaby punkt, tak abyśmy w przyszłości mogli z akceptacją i empatią, ale także z rzetelną wiedzą, pomagać rodzicom zmagającym się z tym problemem. Bo przecież rodzicem jest się już na zawsze.
W skali kraju tej wielkości co Polska odsetek żałujących rodziców może przekładać się na kilka milionów osób, które wychowują dzieci, wcale tego nie chcąc. W skali Unii Europejskiej (około 440 mln mieszkańców) czy Ameryki Północnej (około 580 mln mieszkańców) – na kolejne dziesiątki milionów. Żałowanie rodzicielstwa jest nie tylko obciążeniem dla samego rodzica, ale także zaburza realizację roli opiekuna i wychowawcy, a dodatkowo najprawdopodobniej ma negatywny wpływ na relacje z dzieckiem i partnerem.
Żałowanie rodzicielstwa jest więc problemem o dużym znaczeniu społecznym, co jest szczególnie ważne w kontekście coraz intensywniejszego zachęcania młodych ludzi w krajach rozwiniętych do posiadania dzieci, bez zwrócenia ich uwagi na skutki tej decyzji. Ponadto, żałowanie rodzicielstwa może być silnie uwarunkowane osobowościowo[8] i może dodatkowo nasilać psychopatologię wśród rodziców oraz wzmacniać destrukcyjne postawy wobec dzieci[9], co sprawia, że celem państwa powinno stać się stworzenie kompleksowego systemu wsparcia dla rodziców, zwłaszcza wychowujących małe dzieci.
***
Badanie „Jak wielu rodziców żałuje posiadania dzieci i jaki ma to związek z ich osobowością i zdrowiem? Dwa badania na próbach ogólnopolskich” przeprowadził doktor Konrad Piotrowski, kierownik Centrum Badań nad Rozwojem Osobowości na Uniwersytecie SWPS w Poznaniu.
[1] Gallup. U.S. Gallup News. 2013;Retrieved 08/03/2020. http://news.gallup.com/poll/164618/desire- children-norm.aspx
[2] Miettinen A, Szalma I. Childlessness intentions and ideals in Europe. Finnish Yearbook of Population Research 2014; XLIX: 31-55. https://doi.org/10.23979/fypr.48419
[3] CBOS (2019). Preferowane i realizowane modele życia rodzinnego. Warszawa: Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej.
[4] Lutz W. Fertility rates and future population trends: Will Europe’s birth rate recover or continue to decline? Int J Androl 2006;29: 25-33. https://doi.org/10.1111/j.1365-2605.2005.00639.x
[5] Donath O. Regretting motherhood: A sociopolitical analysis. Signs: Journal of Women in Culture and Society 2015;40: 343-367. https://doi.org/10.1086/678145
[6] Matley D. ‘‘I miss my old life”: Regretting motherhood on Mumsnet. Discourse, Context & Media 2020;37. https://doi.org/10.1016/j.dcm.2020.100417
[7] Moore J, Abetz JS. What do parents regret about having children? Communicating regrets online. J Fam Issues 2019;40: 390-412. https://doi.org/10.1177/0192513X18811388
[8] Piotrowski, K. How good it would be to turn back time: Adult attachment and perfectionism in mothers and their relationships with the processes of parental identity formation. Psychol Belg 2020;60: 55-72. http://doi.org/10.5334/pb.492
[9] East, P. L., Chien, N. C., Barber, J. S. Adolescents’ pregnancy intentions, wantedness, and regret: Cross-lagged relations with mental health and harsh parenting. J Marriage Fam 74, 167-185. http://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2011.00885.x (2012).
