Niania to obok żłobków, klubów dziecięcych oraz dziennych opiekunów forma opieki, którą mogą wybrać rodzice wychowujący dzieci w wieku od ukończenia 20. tygodnia życia do 3 lat, a w wyjątkowych sytuacjach do lat 4. Jeżeli zdecydują się oni na legalne zatrudnienie opiekunki, otrzymają pomoc w poniesieniu kosztów jej zatrudnienia, która będzie polegać na opłacaniu z budżetu składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne.
Dzięki temu opiekunka zyska prawo do bezpłatnego leczenia oraz świadczeń ubezpieczeniowych. Aby skorzystać z takiego uprawnienia, rodzice muszą spełnić warunki określone w przepisach tzw. ustawy żłobkowej dotyczące m.in. wieku dziecka, wykonywania pracy i rejestracji umowy. Ustawa nie stawia natomiast dodatkowych warunków, jakie musi spełniać niania.
Przykład 1
Osoba pełniąca obowiązki niani nie musi mieć określonych kwalifikacji
Reklama
Babcia opiekuje się dwójką dzieci, których rodzice pracują. Chcą oni podpisać z babcią umowę uaktywniającą i zgłosić ją do ubezpieczeń społecznych. Babcia przebywa obecnie na wcześniejszej emeryturze, a wcześniej wykonywała pracę, która nie była związana z sprawowaniem opieki nad małymi dziećmi. Czy rodzice otrzymają refundację jej składek?
Reklama
Przepisy ustawy nie określają kwalifikacji, jakie muszą spełniać nianie. Nie muszą one też odbywać szkoleń, jeżeli wcześniej nie miały doświadczenia w opiece nad małymi dziećmi. Taki obowiązek dotyczy tylko osób, które będą zatrudnione do opieki w żłobkach i klubach dziecięcych oraz dziennych opiekunów. Ustawa nie wprowadza też ograniczeń dotyczących pokrewieństwa między nianią a rodzicami dzieci. Wprowadza natomiast na wszystkie osoby sprawujące opiekę na jej podstawie obowiązek odbycia badań sanitarno-epidemiologicznych.

Umowa z nianią

Pierwszym warunkiem skorzystania z ułatwień przewidzianych w ustawie jest podpisanie z nianią specjalnej umowy – tzw. umowy uaktywniającej. Będą do niej miały zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące świadczenia usług na podstawie umowy-zlecenia. Ustawa nie wprowadziła wzoru takiej umowy, wskazuje jednak na elementy, które muszą być w niej zawarte. Musi ona określać:
● strony umowy,
● cel i przedmiot umowy,
● czas i miejsce sprawowania opieki,
● liczba dzieci powierzonych opiece,
● obowiązki niani,
● wysokość wynagrodzenia, sposób i termin jego wypłaty,
● czas na jaki umowa została zawarta,
● warunki, sposób zmiany i rozwiązania umowy.
Niania będzie mogła sprawować opiekę nad dzieckiem, które ukończyło 20. tydzień życia, do końca roku szkolnego, w którym dziecko kończy 3 lata. Tylko za ten okres będzie możliwe opłacania za nianią składek. Jeżeli dziecko będzie dalej znajdować się pod opieką niani, całkowite koszty jej zatrudnienia będzie ponosił rodzic. Jednak ustawa przewiduje od tej zasady wyjątek.
Prawo do podpisania umowy uaktywniającej będzie przysługiwać nie tylko rodzicom wspólnie wychowującym dziecko, ale też samotnemu rodzicowi. Przepisy precyzują, że samotnym rodzicem jest rodzic będący panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo rodzic, w stosunku do którego orzeczono separację, oraz rodzic pozostający w związku małżeńskim, jeżeli jego małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Przykład 2
Budżet opłaci składki za nianie, jeżeli dziecko skończy trzy lata
Niania sprawuje opiekę na podstawie umowy uaktywniającej nad dzieckiem, które skończyło 3 lata. Dziecko nie zostało przyjęte do gminnego przedszkola z powodu braku miejsc. W gminie nie działa też prywatne przedszkole. Czy rodzic będzie mógł dalej korzystać z pomocy w legalnym zatrudnianiu niani?
Opieka nad dzieckiem zgodna z przepisami ustawy jest sprawowana od ukończenia przez dziecko 20. tygodnia życia do końca roku szkolnego, w którym dziecko skończyło trzy lata. Jednak w wyjątkowych przypadkach okres ten może być przedłużony do końca roku szkolnego, w którym dziecko kończy 4 lata. Jest to możliwe tylko w sytuacjach, gdy niemożliwe lub utrudnione jest objęcie dziecka wychowaniem przedszkolnym. Takim powodem może być brak miejsc w przedszkolu. W takiej sytuacji rodzic musi jednak przedstawić oświadczenie o przeszkodach w objęciu dziecka opieką w przedszkolu.

Opłacanie składek

Zatrudnioną w ten sposób nianię rodzic powinien zgłosić do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. W tym celu musi wystąpić do ZUS. Jeżeli to zrobi, składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz składkę zdrowotną opłaci ZUS od podstawy stanowiącej kwotę nie wyższą niż wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W tym roku wynosi ono 1386 zł. W przypadku gdy kwota wynagrodzenia zawarta w umowie uaktywniającej będzie wyższa niż minimalna płaca, składki te opłaci rodzic od podstawy stanowiącej kwotę nadwyżki nad kwotą minimalnego wynagrodzenia. Natomiast jeżeli niania przystąpi dobrowolnie na swój wniosek do ubezpieczenia chorobowego, to składki na to ubezpieczenie będzie opłacał tylko rodzic. Technicznie na ubezpieczenie chorobowe będzie dokonywał wpłat rodzic jako płatnik składek, jednak będzie to ubezpieczenie opłacane z dochodów niani.
Zasady opłacania składek są uregulowane w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawie o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Rodzic zatrudniający nianię na podstawie umowy uaktywniającej będzie też zwolniony z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej oraz imiennych raportów miesięcznych za kolejny miesiąc, jeżeli w ostatnio złożonej deklaracji rozliczeniowej zadeklarował do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne kwotę minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Utrata pracy

Aby ZUS opłacał składki za legalnie zatrudnioną nianię, muszą być łącznie spełnione trzy warunki.
Pierwszy to podpisanie umowy uaktywniającej i zgłoszenie niani do ubezpieczeń.
Drugi dotyczy konieczności zatrudnienia rodziców. Składki nie będą opłacane, jeżeli obydwoje rodzice wychowujący dziecko lub samotny rodzic nie mają pracy. Przepisy ustawy wskazują, że zatrudnienie oznacza nie tylko pozostawanie w stosunku pracy, ale też świadczenie usług na podstawie umowy cywilnoprawnej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, czyli umowy-zlecenia, ale nie może to być umowa o dzieło. Rodzic może też prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą. Natomiast prawo to nie będzie przysługiwać rodzicowi, który posiada gospodarstwo rolne.
Trzeci warunek wskazuje z kolei, że dziecko nie może korzystać z instytucjonalnej formy opieki. To oznacza, że nie może być umieszczone w żłobku, klubie dziecięcym lub być objęte opieką przez dziennego opiekuna.
Ponadto utrata pracy, zaprzestanie świadczenia usług lub prowadzenia działalności gospodarczej przez rodziców lub samotnego rodzica nie będzie oznaczać, że ZUS automatycznie przestanie opłacać składki za nianię. Będą one opłacane jeszcze przez trzy miesiące od dnia zaistnienia tych przyczyn. Rodzic musi jednak zgłosić tę informację do ZUS.
Przykład 3
Trzeba poinformować ZUS o utracie pracy przez rodzica
Dwoje pracujących rodziców wychowuje trójkę dzieci. Najmłodsze z nich ma dwa lata i znajduje się pod opieką legalnie zatrudnionej niani. Jeden z rodziców stracił pracę. Czy musi o tym poinformować ZUS i czy rodzina będzie mogła dalej korzystać z dofinansowania do zatrudnienia niani?
Rodzic ma obowiązek niezwłocznego poinformowania ZUS o każdej zmianie mającej wpływ na opłacanie składek. W szczególności dotyczy to rozwiązania lub wygaśnięcia umowy uaktywniającej, ale też utraty pracy lub przekroczenia przez dziecko wieku uprawniającego do uzyskania pomocy. Jeżeli tego nie zrobi, będzie zobowiązany do zwrotu opłaconych składek. Przepisy przewidują natomiast, że w przypadku utraty zatrudnienia składki będą opłacane jeszcze przez trzy miesiące. Nie ma natomiast znaczenia, że tylko jeden z rodziców stracił pracę, bo jeden z warunków, od których jest uzależniona refundacja, mówi, że obydwoje rodzice lub samotny rodzic muszą pracować.

Brak refundacji

Ustawa przewiduje też, że ZUS nie będzie opłacał składek, jeżeli umowa uaktywniająca została zawarta między nianią a osobami pełniącymi funkcję rodziny zastępczej zawodowej. Drugą przesłanką negatywną jest natomiast korzystanie z ulgi na podstawie umowy uaktywniającej, o której jest mowa w art. 61c ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2008 roku nr. 69, poz. 415 z późn. zm.) w brzmieniu obowiązującym przed dniem 26 października 2007 roku. Przepis ten dotyczył możliwości zatrudnienia osoby bezrobotnej w celu wykonywania pracy zarobkowej w gospodarstwie domowym, a rodzicowi z tego tytułu przysługiwały ulgi podatkowe.
Oprócz podpisania umowy uaktywniającej rodzic musi też udokumentować spełnianie pozostałych warunków, od których uzależnione jest opłacanie składek przez budżet. Ponadto ustawa przewiduje, że budżet rozpocznie opłacać składki za nianie dopiero od pierwszego dnia miesiąca następującego po upływie 6 miesięcy od dnia jej ogłoszenia. Będzie więc to możliwe od 1 października.
PODSTAWA PRAWNA
Ustawa z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 (Dz.U. nr 45 poz. 235).