Celem tego urlopu jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, ale nie dłużej niż do ukończenia przez nie 4. roku życia. Warunkiem jego udzielenia, jak również podziału na części jest wniosek pracownika, którym pracodawca jest związany, a ponadto pozostawanie w stosunku pracy przez co najmniej sześć miesięcy. Do zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia niezależnie od przerw występujących pomiędzy nimi. Podwładnemu wykonującemu pracę na podstawie umowy na okres próbny, czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy, a także osobie, która zgłosiła stosowny wniosek już po złożeniu wypowiedzenia – urlopu wychowawczego udziela się do końca trwania umowy. Z dniem rozwiązania stosunku pracy automatycznie ustaje prawo do urlopu wychowawczego. Udzielenie urlopu wychowawczego na okres dłuższy niż do końca okresu, na który została zawarta umowa o pracę na czas określony, może być – w zależności od okoliczności konkretnego wypadku – uznane za zawarcie w sposób dorozumiany umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli istnieją podstawy do wniosku, że taki był zgodny zamiar stron i cel umowy. Potwierdzeniem tego stanowiska jest uchwała SN z 21 listopada 1978 r. (I PZP 28/78, OSNC 1979/5/92), która wprawdzie dotyczyła urlopu bezpłatnego na opiekę nad małym dzieckiem, gdyż była podjęta w okresie, gdy nie było urlopów wychowawczych, lecz nie ma przeszkód, aby stanowisko w niej wyrażone odnieść także do urlopu wychowawczego. (Komentarz do kodeksu pracy z 2009 r. pod red. L. Florka, 5 wydanie, wyd. Wolters Kluwer business, s. 1003).
Pracownik sprawujący opiekę nad dzieckiem niepełnosprawnym w wieku do 18 lat, wymagającym jego osobistej opieki, może domagać się dodatkowego urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, a zatem ma on prawo do urlopu wychowawczego w łącznym wymiarze do 6 lat, bez względu na to, czy wykorzystał on tenże urlop, zanim dziecko osiągnęło 4 lata, czy też nie. Musi jednak wówczas przedstawić orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka unormowane w ustawie z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r., nr 214, poz. 1407 z późn. zm.), a także w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. nr 139, poz. 1328).
Rodzice lub opiekunowie mogą jednocześnie przebywać na wspomnianym urlopie przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy. Istnieje także ewentualność rezygnacji z urlopu wychowawczego. Pracownik może to uczynić w każdym czasie, gdy przełożony zaakceptował tę decyzję. W przeciwnym wypadku pracownik zobligowany jest zawiadomić swojego przełożonego o terminie zamierzonego powrotu najpóźniej na 30 dni przed datą podjęcia pracy.