Zasady udzielania urlopów wychowawczych oraz zakres ochrony pracowników korzystających z nich określa art.1861 par. 1 k.p., w myśl którego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu.
Wyjątki od zakazu
Przepis ten ustanawia więc zasadniczy zakaz wypowiadania przez pracodawców umów o pracę oraz ich rozwiązywania bez wypowiedzenia w okresie od złożenia wniosku o udzielenie urlopu do dnia jego zakończenia. Zarazem jednak art.1861 par. 1 k.p. przewiduje dwa wyjątki od tego zakazu, kiedy możliwe jest rozwiązanie umowy o pracę. Chodzi tu o sytuacje, gdy:
● ogłoszono upadłość lub likwidację pracodawcy,
● zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 k.p.).
Reklama
Natomiast dalszy wyjątek od zakazu wypowiadania wynika z przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (dalej ustawa), wprowadzającej dla pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników możliwość wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego z przyczyn niedotyczących tego pracownika.
Podleganie ochronie
Ochrona wynikająca z art. 1861 par. 1 k.p. dotyczy każdego pracownika ubiegającego się o urlop wychowawczy (po złożeniu wniosku) oraz przebywającego na tym urlopie, który zatrudniony jest na podstawie umowy o pracę. Natomiast nie obejmuje pracowników zatrudnionych na innej podstawie (np. mianowanie, powołanie).
Objęcie ochroną jest niezależne od stażu pracy pracownika, wymiaru jego czasu pracy ani tego, czy korzysta z urlopu pierwszy raz, czy też kolejny.
Ustanowiony zakaz wypowiadania dotyczy wszystkich umów o pracę, które mogą być rozwiązane za wypowiedzeniem, czyli umów zawartych na czas nieokreślony, umów na okres próbny czy umów zawartych na czas określony, w których wprowadzono możliwość rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Zaś zakaz rozwiązania umów bez wypowiedzenia na podstawie art. 53 k.p. obejmuje wszystkie rodzaje umów o pracę.
Ogłoszenie upadłości
Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem korzystającym z urlopu wychowawczego, jeżeli sąd ogłosił upadłość pracodawcy lub gdy doszło do jego likwidacji. Jest to uzasadnione tym, że w takiej sytuacji pracodawca ten nie ma możliwości dalszego zatrudnienia pracownika.
Ogłoszenie upadłości następuje na podstawie przepisów ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 175, poz. 1361 z późn. zm.) w formie postanowienia sądu upadłościowego. Nie można natomiast utożsamiać ogłoszenia upadłości, o której mowa w art. 1861 par. 1 k.p., z samym wnioskiem o ogłoszenie upadłości czy innym orzeczeniem sądu upadłościowego, np. oddalającym wniosek, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.
Likwidacja pracodawcy
Jeżeli chodzi o drugą okoliczność umożliwiającą wypowiedzenie umowy o pracę osobie wnioskującej lub korzystającej z urlopu wychowawczego, tj. likwidację pracodawcy – to należy przyjąć, że musi to być likwidacja pracodawcy jako całości. Natomiast nie uzasadnia rozwiązania umowy o pracę likwidacja stanowiska pracy pracownika przebywającego na urlopie wychowawczym lub części przedsiębiorstwa albo jednego działu, np. w związku z przeprowadzanymi zmianami organizacyjnymi.
Wina pracownika
Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownikiem korzystającym z urlopu wychowawczego w razie zaistnienia okoliczności uzasadniających rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownika zostały wyliczone w art. 52 k.p. Są to:
● ciężkie naruszenie przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
● popełnienie przez pracownika, w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnienie na zajmowanym stanowisku (jeżeli popełnienie przestępstwa jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem) oraz
● zawiniona przez pracownika utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.
W razie zaistnienia jednej z tych sytuacji pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia także z pracownikiem korzystającym z urlopu wychowawczego.
Inne przyczyny
Ochrona pracowników korzystających z urlopów wychowawczych ulega ograniczeniu także w czasie przeprowadzanych zwolnień grupowych i zwolnień indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników.
Ograniczenia te wprowadzają art. 5 i art. 10 ustawy, które dotyczą pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników.
Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 tej ustawy wypowiedzenie pracownikom stosunków pracy w sytuacjach, o których mowa w art. 41 k.p., jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego co najmniej trzy miesiące, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli upłynął już okres uprawniający pracodawcę do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. W art. 41 k.p. mowa jest natomiast o osobach przebywających na urlopie. Zatem pracodawca może zastosować wypowiedzenie umowy o pracę także wobec pracowników korzystających z urlopów wychowawczych przez okres co najmniej trzech miesięcy. Ponadto może wobec nich skorzystać z wypowiedzenia zmieniającego bez względu na to, jak długo trwał urlop. Przy czym, w razie gdy wypowiedzenie to spowoduje obniżenie wynagrodzenia pracownika, pracodawca nie miałby obowiązku wypłaty dodatków wyrównawczych.
Możliwość wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego potwierdzał także Sąd Najwyższy w uchwale z 15 lutego 2006 r. (II PZP 13/05, LexPolonica nr 400333) stwierdzając, że przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 1861 par. 1 zdaniu drugim k.p. (rozwiązanie przez pracodawcę umowy w tym czasie jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika).
Wniosek po terminie
Ochrona stosunku pracy pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego trwa od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego aż do ostatniego dnia tego urlopu.
Jeżeli pracownik złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego już po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności (art. 1861 par. 2 k.p.). Jeśli więc pracownik otrzymał już wypowiedzenie umowy o pracę, a następnie złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego, to wniosek ten nie ma znaczenia dla biegu wypowiedzenia i nie powstrzyma rozwiązania umowy o pracę, które nastąpi po upływie wypowiedzenia.
Przykład
Oddalenie powództwa przez sąd
W spółce X przeprowadzane są zwolnienia grupowe. Pani Maria K. będąca pracownikiem tej spółki korzystała z urlopu wychowawczego udzielonego na okres trzech lat. Po upływie 8 miesięcy tego urlopu otrzymała pismo zawierające wypowiedzenie umowy o pracę z powodu zmian organizacyjnych powodujących konieczność zwolnień grupowych. Pracownica nie godząc się z tym wypowiedzeniem wniosła powództwo do sądu pracy domagając się uznania wypowiedzenia za bezskuteczne. Sąd oddalił jej powództwo, gdyż pracodawca był w takiej sytuacji uprawniony do wypowiedzenia jej umowy o pracę.
Podstawa prawna
Art. 52, art. 1861 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
Art. 5, art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
